Ya kalangan pasal Milikan gabul mata

Aniya’ kalangan sidda kinalang e’ saga onde’-onde’ Milikan, niōnan, “Ring around the Rosie.” Bang tilawnu bang ai hatina, “Ring around the rosie, pocket full of posies, ashes, ashes, we all fall down,” mbal kinata’uwan e’ saga kaonde’an. Minsan kamatto’ahan sigām halam isab makata’u. Nā, kalangan itu bang nihati pahāp, pasalan kō’ itu bonglay bay ma lahat Europe ya angkan amatay ibuwan a’a ma lahat hē’-i. Na angay angalang saga onde’-onde’ kalangan buwattilu?
Aniya’ isab kalangan buwattitu ma bahasa Sinama. Kalangan abantug, yukna, “Milikan gabul mata, tin’tta’ maka kapa, amulagsik laha’na…”. Na angay aniya’ buwattē’? Kinata’uwan asal e’ a’a kamemon, bangsa Sama itu peace loving, hatina duma’in kitam pamomono’. Kinas’llihan isab Milikan e’ saga onde’-onde’ Sama. Takalipat na hē’ bangsata kasehe’an bang minningga bay po’onan kalangan itu.

Palsagga’an si Menhart Spielman maka si Harry Stonehill

 

Meinhart Spielman
Patta’ si Menhart Spielman

Aniya’ dakayu’ Milikan, si Menhart Spielman. Dakayu’ iya manager ma Philippine Tobacco ma waktu’ si Macapagal lagi’ bay President ma Pilipin (1960s). Ya nakura’na, milikan isab, si Harry Stonehill. Dayahan makalandu’ si Stonehill. Iya kono’ dayahan min kamemon a’a ma Asia ma waktu hē’-i.
Harry Stonehill Picture
Patta’ si Harry Stonehill tagdapu ma Philippine Tobacco

Jari angamu’ si Spielman bahagi’ ma company Philippine Tobacco min nakura’na si Stonehill bo’ iya mbal anumbung ni parinta Milikan pasal buwis halam binayaran e’ si Stonehill ni parinta Milikan. Halam ameya’-meya’ si Stonehill. Gom pa’in, bininasa e’na si Spielman. Pagbinasa pa’in itu, makalahi si Spielman ni FBI, ya pulis alanga min lahat Milikan ati sinumbung e’na kamemon kahinangan si Stonehill. Nā, sinanggupan si Spielman e’ bay nakura’na. Tasayu pa’in e’ si Spielman mbal na makajaga pahāp pulis milikan ma iya, agsai iya alahi ni Sandakan, Malaysia. Mahē’ pa’in ma Sandakan, maggara’ iya pabalik ni Sambuwangan supaya angamomos sīnna. Ya gara’na mura-murahan iya makabīng ni Sandakan ma mbal tapapatay e’ si Stonehill.

Alahi si Menhart Spielman ni Sulu

Pagt’kkana ni Tiyanggi Sūk, asusa iya pasal kinata’uwan asal e’ saga a’a mahē’ bang sai iya. Palanjal iya ni Siasi. Ma Siasi pa’in bay iya pasakat ma lansa pehē’ ni Laminusa. Hakana ni saga a’a mahē’, pehē’ iya ni Buli’ Kullul am’lli panagatun. Pagt’kka si Spielman ni Laminusa, amiha na iya lansa pameya’anna ni Sandakan. Aniya’ lansa niōnan M.L.S. Kingdom. Ya tagdapuna si Jahoran.  Bay asal sigām magkilā ma Sambuwangan. Sinokalan si Spielman e’ si Jahoran, yukna, “Tabistata ka sali’ danakanku,” angkan angandol si Spielman ma si Jahoran.  Bay pinadjak e’na lansa si Jahoran ma ₱80. (Ya halga’ ₱80 ma 1962, ₱7531 ma buwattina’an.)  Bay sigām pahapit ma Siasi bo’ makab’lli balanja’ si Spielman, jari atulak na sigām.

Tin’tta’ maka Kapa

Bang b’nnal story si Eling Omar, ya bay magtenes-tenes pasal si Spielman, ta’abut pilang’llaw ma lansa, nilango goyak si Spielman.  Makalandu’ langona angkan hal iya palege ma bukutan lansa.  Magisun si Jahoran maka t’llu sehe’na anipu si Spielman sago’ tināw sigām pasal aniya’ sinapang si Spielman.  Pasekot si Jahoran ni si Spielman.  Am’ssil iya kōk si Spielman.  Jari ni’amu’ e’na sinapang si Spielman pasal aniya’ kono’ manuk-manuk subay tinimbak e’na.  Pinaindaman iya e’ si Spielman.  Pagbalik si Jahoran ni si Spielman halam na ma iya sinapang.  Yukna ni si Spielman bay ahūg ni tahik.  Tināw na si Spielman.  Palanjal si Jahoran am’ssil kōk si Spielman. Jari pinaluwa’ e’na kapana.  Tin’tta’ si Spielman maka kapa ma llōt matana.  Nila’anan isab tanganna kowan ati ni’engkotan tape’na bo’ iya nihūg ni tahik.  Pagbalik si Jahoran ni Laminusa aniya’ ₱90,000 ma sigām.  ₱45,000 ma t’llu sehe’na maka ₱45,000 ma iya.  Masi sinapang si Spielman ma si Jahoran.  Suli-suli sigām ma saga a’a ma Laminusa, bay sigām anganda’ug sweepstakes ma Sambuwangan.  Ya halga’ ₱90,000 ma 1962, ₱8.5 milyon.  Duwa lansa tab’lli e’ si Jahoran min sīn ilu maka bay isab kabayaranna kamemon utangna.

Halam Tapiha si Spielman

Pagsayu parinta Pilipin alungay si Spielman magtūy iya piniha e’ sigām ma Sulu.  Ya damuli bay ta’nda’ si Spielman bay iya ameya’ ma lansa si Jahoran.  Bay isab sigām amiha si Spielman ni Sandakan sogo’ yuk Pulis mahē’ halam na iya mahē’.  Sinaggaw si Jahoran maka anak-h’ndana binowa ni Siasi.  Magbeya’ sigām ma kulabusu.  Yuk anak-h’ndana awam sigām ma bay hinang si Jahoran. Bay iya bininasa e’ saga pulis sampay iya angaku iya ya bay amapatay si Spielman. Pinal’ppa anak-h’ndana ati iya bay binowa ni Tiyanggi. Min Tiyanggi, binowa iya palanjal ni Manila.  Duwa abugawna.  Magkaki isab iya maka saga abugawna.  Da’awa sigām bay tinandog si Spielman sampay amatay ma lansa.  Bang ma pali-pali Kasamahan subay tinimanan mayat ni tahik bo’ mbal amatay malkina. Angkan ya ilu kono’ bay nihinang hē’ si Jahoran.  Anganda’ug si Jahoran ma kīsna.  Angkanna iya makaluwa’.

Allum bahā’ si Menhart Spielman?

Makainu-inu sidda story itu.  Angay bay amowa sīn buwattilu hekana si Spielman?  Angay halam isab kin’llo’ pabalik sīn ilu min si Jahoran?  Bang ma tenes-tenes si Elling, bay alahi si Spielman ni Tiyanggi. Saguwa’ tabassaku ma internet  saga tendog si Harry Stonehill ya bay anabangan si Spielman alahi. Si Stonehill itu ya bay nakura’ si Spielman.  Bay isab sigām katuntutan ma kīs bay anabang amapatay si Spielman.  Nā, Makajari bahā’ ya ₱90,000 ilu bay pamayad hē’ si Harry Stonehill bo’ pinapatay si Menhard Spielman?  Aniya’ isab dakayu’ story tabassaku, yuk-i allum gi’ si Spielman.  Tabāk iya ma nursing home ma Canada.  Makajari bahā’ si Spielman ya bay amayad ₱90,000 ni si Jahoran supaya iya amuting ati bo’ makalahi si Spielman tudju ni Sandakan? Aheka suli-suli buwattilu pasal a’a bay kono’ amatay ma lahat sagō’ wa’i tānda’ allum ma Sandakan.  Bang ngga’i ka buwattē’, marai’ kinata’uwan e’ si Stonehill bay makalahi si Spielman ni Sandakan.  Kalu sigām bay magisun karuwangan angahinang story pasal kamatay si Spielman bo’ mbal na anaksi’ si Spielman pasal ya buwis halam bay kabayaran e’ si Stonehill.
Bangsa Sama itu ngga’i ka pamomono’ atawa panipu sagō’ minsan lagi’ takalipat e’ kamemon a’a Pilipin story si Harry Stonehill maka si Menhart Spielman, masi story sigām kinalang e’ saga onde’-onde’tam ni kabuwattina’anan.

Itu ya saga sulat tabassaku ma internet pasal kīs si Menhart Spielman maka si Harry Stonehill

Oceans of Sound.  Sama Dilaut Performing Arts. (Originally read Harry Nimmo’s recording of Eling Omar at the National Anthropological Archives, Smithsonian)
The Whistle-Blower in the Harry Stonehill Case
Star News: July 13, 1962
Pacific Stars and Stripes: June 23, 1962

Tenes-Tenes si Elling Omar

Kaheka’an story itu bay tak’llo min tenes-tenes si Elling Omar sago’ minsan ya ōn si Jahoran halam aniya’ ma saga defendants ma kīs kamatay si Spielman.  Sangpū’ karuwa sigām bay niōnan ma kīs: Mpat a’a Sulu, mpat Milikan, maka mpat a’a halam bay niōnan.  Itu ya saga ōn tabākku pasal kīs itu:

  • Harry Stonehill
  • Robert Brooks
  • James Fleming (Pilot iya ma plane pameya’an si Spielman tudju’ ni Tiyanggi)
  • Lauro Marquez (Bay am’lli plane ticket si Spielman)
  • Jamal Illahi (Sama bay ma lansa Kingdom. Bay kono’ ta’nda’ e’na ya kamatay si Spielman)
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?
  • ?

 
 

Ai tapah'llingbi pasal itu?